Në muajt e fundit marrëdhëniet mes qeverisë së Edi Ramës dhe Shteteve të Bashkuara kanë qenë nën presion të fortë politik.
Pas zgjedhjeve parlamentare të 11 majit 2025, Ambasada amerikane në Tiranë u shpreh qartë se “urimet” u drejtoheshin “qytetarëve të Shqipërisë” dhe jo kryeministrit apo partisë në pushtet. Kjo formulim – në vend të përmendjes së Edi Ramës apo mazhorancës së tij – u perceptua si një distancim simbolik nga administrata shqiptare. Analistët theksuan se përmbledhja e mesazhit të SHBA-së ishte “e thatë” krahasuar me përshëndetjet e mëparshme zyrtare, çka sugjeron një qasje më rezervuar ndaj qeverisë aktuale.
Një reagim vendimtar erdhi në gusht 2025 nga Departamenti amerikan i Shtetit (DASH). Në një reagim ekskluziv për gazetën “SOT”, DASH përsëriti se SHBA “nuk merren më me ndërtimin e kombeve” dhe se “u takon vetë qytetarëve të vendeve të vendosin për të ardhmen e tyre, të lirë nga manipulimi i jashtëm”. Ky koment – i publikuar pas zgjedhjeve – theksonte se Shtetet e Bashkuara do të festojnë vetëm kur qytetarët shqiptarë të shprehen “për të ardhmen e tyre, të lirë nga manipulimi i jashtëm, përmes proceseve të hapura politike”. Me fjalë të tjera, Uashingtoni përsëriti kushtin e provimit demokratik: mbështetja zyrtare për Shqipërinë do vijojë vetëm nëse procesi zgjedhor është i hapur dhe brenda standardeve ndërkombëtare.
Deklaratat e DASH dhe qëndrimet rreth zgjedhjeve
DASH u ndal gjithashtu tek reforma e drejtësisë dhe lufta kundër korrupsionit. Sipas përgjigjes së bërë publike, SHBA është “e angazhuar të punojë me Shqipërinë për të luftuar trafikun e drogës, krimin e organizuar dhe pastrimin e parave”. Departamenti i Shtetit vuri në dukje rol të rëndësishëm të grupeve kriminale shqiptare në tregtinë ndërkombëtare të drogës, dhe se SHBA mbështet Shqipërinë duke këshilluar institucionet ligjzbatuese – përfshirë edhe Strukturën e Posaçme Antikorrupsion (SPAK) – me bashkëpunim ndërkombëtar dhe trajnime kundër krimit të organizuar. Ky mesazh i DASH-i përforcon idenë se, ndonëse drejtësia shqiptare është në qendër të vëmendjes, qeverisë Rama i kërkohet para së gjithash konsolidimi i zgjedhjeve të lira dhe të ndershme.
Me gjuhë diplomatike u përcoll se SHBA nuk do ndërhyjë në “ndërtimin e kombeve”, por do që të sigurojë respektimin e lirive themelore – përfshirë lirinë e fjalës – dhe do mbështesë vlerat demokratike kur Shqipëria vepron në përputhje me to. Këto deklarata zyrtare e përforcojnë politikën e re amerikane për mospërfshirje direkte në zgjedhje, por nënvizojnë qartë rëndësinë e transparencës dhe parandalimit të influencave të jashtme. Një tregues konkret i asaj se SHBA i kushton vëmendje zgjedhjeve shqiptare është krahasimi me vendet e tjera. Për shembull, Departamenti Amerikan i Shtetit uronte drejtpërdrejt fituesin e zgjedhjeve në Rumani duke përmendur emrin e presidentit të zgjedhur[5]. Në rastin e Shqipërisë, urimi i ambasadës amerikane ishte i përgjithshëm: “Urime popullit të Shqipërisë për zgjedhjet parlamentare. Ky formulim sugjeron se amerikanët u fokusuan te procesi zgjedhor si i tërë, duke bërë thirrje për integritet dhe jo te lidershipi konkret në pushtet.
Roli i SPAK dhe bashkëpunimi ligjor me SHBA
Një element kyç në marrëdhëniet ndërmjet SHBA-së dhe Shqipërisë ka qenë reforma në drejtësi dhe veçanërisht funksionimi i SPAK-ut. Përmes Organizatës për Zhvillimin dhe Trajnimin Prokurorial (OPDAT) të Departamentit të Drejtësisë, SHBA ka ofruar këshillim dhe ekspertizë ligjore për trajnim prokurorësh dhe forcim kapaciteti për të hetuar korrupsionin dhe krimin e organizuar. “Kthimi i ekspertëve ligjorë amerikanë” pranë SPAK dhe FBI-së pranë Byrosë Kombëtare të Hetimit (BKH) konfirmon se SHBA mbetet e angazhuar në këtë reformëNjë deklaratë zyrtare e Ambasadës në Tiranë thekson se mbështetja për SPAK dhe BKH është në përputhje me interesat kombëtare të SHBA-së. Kjo i vë në shenjë zërat skeptikë se administrata Trump mund të shkëputej nga reforma: përkundrazi, pas një vlerësimi afatshkurtër u vendos që asistenca për SPAK-u do vazhdonte.
Media raportoi se ekspertët amerikanë u rikthyen në ambientet e SPAK-ut dhe Gjykatës së Posaçme (GJKKO) në mars 2025, vetëm pak kohë pas një moratoriumi të përkohshëm financiar nga Uashingtoni. Ndërsa krerët e qeverisë thoshin publikisht se “amerikanët janë larguar nga institucionet e posaçme”, SHBA realisht riktheu mbikëqyrjen ligjore pas gjashtë javë vëzhgimi, duke konfirmuar vazhdimësinë e mbështetjes. Për shembull, në mars 2025 raportohej se këshilltarët amerikanë të OPDAT-it kishin zhvilluar takime në SPAK dhe GJKKO për të asistuar në hetime korrupsioni dhe krimi të organizuar. Kjo mbart mesazhin se SHBA konsideron SPAK-un faktor kyç në luftën kundër korrupsionit – një komponent i politikës së jashtme amerikane për stabilitet rajonal.
Analiza ndërkombëtare konfirmon rolin e SPAK-ut si themelor për avancimin e Shqipërisë drejt BE-së. Krijimi dhe funksionimi i SPAK-ut janë cilësuar si “fort të mbështetura nga SHBA dhe BE”. Mandati i tij për të hetuar korrupsionin, zgjedhjet e paligjshme e krimin politik adreson pikërisht problemet e trashëguara që dobësojnë integritetin zgjedhor të vendit. Sipas ekspertëve, SPAK-u është sot institucionin më i besuar në Shqipëri – për shkak se po godet korrupsionin në nivele të larta – dhe shumica e qytetarëve e mbështet vazhdimin e pavarësisë së tij. Kjo tregon se edhe pse qeveria Rama e prezanton shpesh SPAK-un si “projekt të huaj”, realisht shtetet perëndimore e shohin atë si mjet kyç për të forcuar sundimin e ligjit në Shqipëri.
Qëndrimi i palëve shqiptare
Qeveria Rama ka reaguar në mënyra të ndryshme ndaj sinjaleve amerikane. Disa zyrtarë socialistë e përshkruan kritikat e DASH-it si “një sulm propagandistik” apo “pergenjeshtrim” të fakteve. Kryeministri Rama vetë ka akuzuar shpesh mediat dhe opozitën se “nxjerrin gjithçka në antishqiptarizëm” dhe në të njëjtën kohë ka lavdëruar reformat e qeverisë në drejtësi. Për shembull, mbledhjet e Partisë Socialiste e paraqesin shpesh SPAK-un si arritjen kryesore të 12 viteve të qeverisjes, ndërsa kritikët e akuzojnë se po e sulmon kur hetimet për korrupsion prekin njerëz të partisë së tij. Në të kundërt, partitë opozitare dhe analistët e pavarur shohin sinjale amerikane si normalizimin e ndëshkimit ndaj vjedhjes së votave dhe krimit elektoral. Siç shpjegojnë ekspertët, ndryshimi i qasjes diplomatike amerikane pas zgjedhjeve reflekton vlerësim më të kujdesshëm të procesit për demokratik.
Madje, drejtues të PD-së vëzhguan se raportet vjetore të DASH-it theksonin “korrupsion masiv” dhe përmendnin veçanërisht SPAK/GJKKO-në si të vetmen sukses. Në përgjithësi, duket se Uashingtoni po ndryshon taktikat: nuk bën më foto zyrtare me qeverinë shqiptare dhe nuk futet drejtpërdrejt në garën elektorale, por përqendrohet në promovimin e standarteve demokratike dhe mbështetjen e reformave ligjore. Sipas një analize ndërkombëtare, SHBA sot ndihet “pothuajse e pavëmendshme ndaj Shqipërisë” për momentin – duke mos e favorizuar në asnjë rast konkret një parti apo lider – por historikisht mbetet aleati më i rëndësishëm i vendit, me vijueshmëri në reformat e drejtësisë dhe luftën kundër korrupsionit.
Marrëdhëniet SHBA-Shqipëri nën qeverisjen Rama karakterizohen sot nga një bilanc mesazhesh kritikësh dhe bashkëpunimi ligjor. Nga njëra anë, DASH dhe Ambasada e SHBA-së kanë dhënë mesazhe të forta diplomatike se do të festojnë vetëm zgjedhjet e lira e të ndershme dhe do të angazhohen ndaj reformave, por nuk do ndërhyjnë drejtpërdrejt në zgjedhjet shqiptare. Nga ana tjetër, SHBA vazhdon të mbështesë operativisht institucionet e drejtësisë në Shqipëri, duke i konsideruar ato instrument vendimtarë të interesit kombëtar amerikan në rajon. Kryeministri Rama përpiqet të ripohojë këto qëndrime në media, por realisht gjendja mbetet e qartë: SHBA kërkon rezultate konkrete në luftën kundër korrupsionit dhe garanton mbështetjen vetëm kur proceset zgjedhore jenë transparente dhe demokratike. Në një periudhë politike të përzier, amerikanët dërgojnë sinjale të dyfishta: kritikë ndaj qeverisë aktuale për standardet demokratike, por bashkëpunim i palëkundur në forcimin e shtetit ligjor përmes SPAK-ut dhe institucioneve të tjera të reja.
Edi Rama dhe SHBA: Kronika e një marrëdhënieje të ngrirë
Prej vitesh, Kryeministri Edi Rama ndodhet në një ngërç të thelluar në raportet me Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Pavarësisht përpjekjeve të tij të vazhdueshme për të siguruar një takim, një foto, apo qoftë edhe një buzëqeshje diplomatike me Presidentin e SHBA, asnjë prej këtyre nuk është realizuar.
2024–2025: Nga Mynihu te Haga, një seri refuzimesh
17 shkurt 2024 – Konferenca e Sigurisë në Mynih: Rama merr pjesë në panelin për zgjerimin e BE-së, por nuk ka asnjë takim me përfaqësues të lartë amerikan. Lobimet për një darkë me Antony Vance dështojnë, pasi ky i fundit ndalohet nga vetë Uashingtoni të takohet me Ramën, i cilësuar si “bufon i Sorosit”.
24–25 qershor 2025 – Samiti i NATO-s në Hagë: Rama merr pjesë në samit dhe zhvillon takime me liderë europianë, por nuk ka asnjë kontakt me Presidentin Trump, i cili merr pjesë për herë të parë në mandatin e tij të dytë. Mungesa e një fotoje apo takimi me liderin amerikan është domethënëse.
12–17 qershor 2025 – Vizita private në SHBA: Rama udhëton për të marrë pjesë në dasmën e Aleks Soros me Huma Abedin më 14 qershor, pa asnjë takim me administratën amerikane.
Mungesë e sinjaleve diplomatike
4 korrik 2025 – Festa e Pavarësisë së SHBA: Rama nuk merr pjesë dhe nuk dërgon asnjë mesazh urimi. Një tjetër sinjal i ftohjes.
11 maj 2025 – Zgjedhjet parlamentare në Shqipëri: Rama shpall fitore me 83 mandate, por SHBA nuk e uron. Në vend të një mesazhi personal, Ambasada Amerikane riposton një deklaratë të DASH që flet për vlerat demokratike dhe zgjedhje të lira, pa përmendur Ramën.
Retorika e Ramës: “Amerikanët janë zhdukur nga SPAK”
26 shkurt 2025: Rama sulmon publikisht SPAK, duke e akuzuar se “ka sytë me gjak” dhe se po intimidon administratën.
26 mars 2025: Gjyqtari Edvan Velçani urdhëron SPAK të regjistrojë procedim penal ndaj Ramës për korrupsion, pas kallëzimit të Adriana Kalajës. Akuzat përfshijnë falsifikim dokumentesh, shpërdorim detyre dhe pastrim parash.
Mars–maj 2025: Dosja McGonigal, inceneratorët dhe koncesionet e Tiranës përfshijnë Ramën në hetime të zgjeruara. SPAK ka marrë në pyetje kupolën e mazhorancës dhe pritet të thërrasë edhe kryeministrin.
Mesazhi i prerë nga DASH
Në një deklaratë ekskluzive për gazetën “SOT”, Departamenti Amerikan i Shtetit thekson:
DASH konfirmon mbështetjen për institucionet shqiptare të zbatimit të ligjit, përfshirë SPAK, duke forcuar bashkëpunimin ndërkombëtar dhe ofruar trajnim për luftën kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit.
Zgjedhjet dhe mesazhi diplomatik
Në lidhje me zgjedhjet e 11 majit, SHBA ka dhënë një mesazh të qartë përmes gjuhës diplomatike: Ky qëndrim shpjegon qartë arsyen e mungesës së urimit për Ramën pas zgjedhjeve. SHBA nuk feston fitoren e një individi, por vetëm kur qytetarët zgjedhin një rrugë demokratike, të lirë nga manipulimi dhe e mbështetur në vlera të përbashkëta.